زیدەكێن خوراکی ئه‌و پێکهاتەنە کو دهێنە زێدەکرن دخوراکی دا بو جێبەجێکرنا کارەکی تایبەت.

كارگه‌هێن خوراکا پیتڤییە پێزانینا ئامادە بکەن سەر هەر زێدەییەکا بکارئینای دناڤ خوراکا ئه‌وان بەرهەمئینای، كو ئه‌ڤ پێزانینه‌ دیاركربن دناڤ لیستا پێکهاتەیان سەر پاکیتێ. دی دیارکەین کا هەر زێدەییەک ج كاردكه‌ت دیڤدا ناڤ یان هەژمارا كودێ “E”.

جورێن جێاوازێن زێدەیین خوراکی

زێده‌كێن خوراكى دهێنه‌ كومكرن ل دیڤ كاری ئه‌نجام دده‌ن. و پرانیا وان د خوراكى دهێنه‌ بكارئینان ئه‌ڤه‌نه‌:

• ئەنتیاکسیدینت “antioxidants” – راگرتنا گوهرینا خوراكى بو بیهن و تاما نەخوش یان گوهرینا رەنگی، ب ریکا کێم کرنا دەرفەتا رۆن تیکەل بیت گەل ئوکسجینى.
• رەنگ
• تیركرن و ستویركرن، پارێزه‌ر (دژ بگوهارتنێ)، كارتێكه‌ره‌ بو تێگه‌ل بوون و تیركرنا پێكهاتا
• مادده‌یێن پارێزه‌ردهیتە بکارئینان بو راكرنا خوراکی ب ئارامی بو ماوەکی دریژتر
• شرینکەر – ئەڤە شرینکەرین گران دگریت وەکی ساتیڤیا یان ئه‌سپارتام (شه‌كرا جێكری ل كارگه‌هێن كیمیاوى) كو گەلەک جاران ژ شەکرا سروشتى شرینترن

جاوا دێ پشت راستبین کو زێدەیین خوراکی دئارامن

زێدەی پێتڤیە بهینە هه‌لسه‌نگاندن بەری بهێنە بکارئینان دناڤ خوراکی دا و هەروەسا پشت راستکرنا:

• دووباره‌ لێرێنین چر بهێته‌ كرن ل سه‌ر زێده‌كێن خوراكى ب شیوه‌یه‌كێ زانستى
• یاسایێن توند بهێنه‌ چه‌سپاندن
• كریارێن به‌رهنگاببونێ بهێنه‌ ئه‌نجامدان ده‌مێ هه‌بونا ئاریشه‌كێ

هەر پێزانینەکا گومان ل دور مادده‌یه‌كێ زێده‌كى هه‌بیت كو بیته‌ ئەگەرێ زیانده‌ر ل سەر ئارامیا ساخله‌میا كه‌سی دیاربیت پێتڤیه‌ چرتر لێگولین ل سه‌ر بهێنه‌ كرن.

رەنگین خوراکی و جالاکیا زێدە

یاهاتیه‌ پێشبینی كرن لدیڤ لێکولینا دبیت گریدانەک هەبیت ناڤبەرا رەنگێن خوراکی و جالاکیا زێدە یا زاروکا دا. هاتیە دیارکرن کو خوارنا هندەک رەنگین خوراکی ین جێکری بیتە ئەگەرێ زیادکرنا جالاکیا زێدە د هندەک زاروکا دا.

ئەو رەنگین جیکری ئەڤەنە:

• ره‌نگێ زەرێ روژئاڤای – sunset yellow FCF (E110)
• ره‌نگێ زەرێ زێرى – quinoline yellow (E104)
• ره‌نگێ سور وه‌كى سماقێ – carmoisine (E122)
• ره‌نگێ سورێ هنارى – allura red (E129)
• ره‌نگێ زه‌رێ له‌یمونى – tartrazine (E102)
• ره‌نگێ سورێ ڤه‌بوی – ponceau 4R (E124)

خوارن و ڤەخوارنین هەر ئیک ژ ڤان ٦ رەنگان دناڤ دا هەبن پێتڤیە هشیاریەک سەر پاکیتێ هەبیت. دی هیتە دیارکرن وەکی (دبیت کارتێکرنەکا نەیاباش سەر جالاکی و هشیاریی دزاروکان دا هەبیت).

پشتەڤانییا جێکەرێن خوراکی بكه‌ن کو کاربکەن بو دیتنا جێگران پیش ڤان رەنگان ڤە، هندەک جێگەر و فروشکار کارکرینە بو لادانا ئه‌وان ره‌نگا.

یا گرنگە به‌رچاڤبكه‌ین کو جالاکیا زێدە پەیدا بیت ژهندەک تشتێن دی. یا گرنكه‌ هشیاری سەر خوارنا زاروکی هه‌بیت كو هاریکاریا پێداچوونا خونیشاندانا جالاکیا زیدە بکەت.

کافیین دناڤ ڤەخوارنین هێز و خوراکین دی

ڤەخوارنین هێزكرنێ (مشروبات الطاقة) ب گشتی ئەو ڤەخوارنن کو ئاستەکی بلند کافیین دناڤ دا هەی کو به‌رهه‌م هێنه‌ر دبیژن جالاکیەکا زیدەتر ددەتە مروڤى ژ ڤەخوارنین دیین نورمال (مشروبات غازیه‌) وەکی کولا. جیاوازن ژ ڤەخوارنێن وەرزشی کو دبێت بکاربینی بو جێگرتنا “electrolytes” ددەمی راهێنانێن وەرزش دا.

ڤەخوارنین هێزئاستێن بلندین کافیین تیدا هەنه‌ پتریا جاران نێزیکی (80 ملغ) کافیین دناڤ قودیکا بجوویک (250 ملم) کو به‌راوردى دوو یان سێ قودیکێن کولایێ یان کۆپەکێ قەهوێدا. و قودیکێن مەزنتر (500 ملم) بەردەستن کو (160 ملغ) کافیین ناڤدا هەیە. هەروەسا یێن بجوویکتر هه‌نه‌ كو رێژا دناڤبەرا (80 ملغ) بو (160 ملغ) کافیین دناڤ بوتلێ (60 ملم) هه‌نه‌.

چەند کافیین یا ئارامە بومە؟

ل سالا ٢٠١٥، ، دەستهەلاتا ساخله‌میا خوراکی یا ئەوروپی “EFSA” راپورتەک بەلاڤ کر سەر ئارامییا کافیین، راپورتا وان ل سه‌ر کارتێکرنێن توشبونا نێزیك یێن نەباش کافیین ل سه‌ر مروڤى، وەکی بناڤبرین خه‌وێ، خەمگینی، گۆهورینا ده‌رونێ مروڤى، و زیادکرنا فشارا خووینێ.

شیرەتا “EFSA” بو وان کەسێن ئاریشێن تەندروستی یێن سەرەکی نەبن وەکی بلندبوونا فشارا خووینێ ئەوە کو:

• ئافره‌تێن دووگیان و شیردار: وەرگرتنا روژانە یا کافیین تا (200 ملغ) چ ئاریشێن ئارامیێ دروست ناکەن بو زاروکێ دزکی دا یان ئەو زاروکێ شیرێ دایکێ ڤەدخوت، بو ئافره‌تێ، شیردار قورچێن كه‌تى یێن کافیین تا (200 ملغ) ئاریشێن ئارامیێ بو زاروکی نینن.
• مەزنان (مروڤێن فه‌هما): قورچێن كه‌تى یێن کافیین تا (200 ملغ) و وەرگرتنا روژانە یا کافیین تا (400 ملغ) چ ئاریشێن تێكدانا ئارامیێ نینن.
• زاروک و سنێلە: قورچێن كه‌تى یێن کافیین تا (3 ملغ / 1 كلغ) کێشا لەشی و وەرگرتنا روژانە یا کافیین تا (3 ملغ / 1 كلغ) کێشا لەشی چ ئاریشێن نه‌ ئارامیێ نینن. بو زاروکەکێ ١٠ سالی کو کێشا لەشی (30 كلغ) ئەڤە دشیت یا درست بیت نێزیکی (90 ملغ) کافیین کو نێزیكى ئێک قودیکا (250 ملم) ڤەخوارنا هێزیە.

هوشدارى

پالپشت ب لیگولینێن زانستى ل سه‌ر رێژا ئارام بو ب كارئینانا كافایینێ، شیره‌ت دهێته‌ كرن كو زاروك و كه‌سانیێن هه‌ستیارى هه‌ی بو كافایینێ، دڤێت روژانه‌ رێژه‌كا ناڤنچى بكاربینن و زێده‌تر نه‌بیت. بو ئافره‌تیێن دوو گیان یا شیردار، روژانه‌ بزێده‌هى ژ (200 ملغ) ژ كافایینێ بكارنه‌ئینن، 2 كوپێن قه‌هوا ئاماده‌كى یان 1 قه‌هوا فلته‌رى، و قه‌هوا وه‌ك ئیسپریسو یان لاتێ، كو ژ قه‌هوا قوتایى هاتینه‌ دروست كرن، كو نورمال رێژا كافایینێ زێده‌تره‌ بو هه‌ر كوپه‌كێ.

ئەرێ كاغه‌زا پێزانینا ل سه‌ر به‌رهه‌مى چ بێژتە مە؟

یاسایا پێزانینێن خوراکی داخوازیا كاغه‌زا پێزانینا یا تایبەت دکەت بو وان خوارن و ڤەخوارنێن کافیین زور تێدا هەبن کو کافیین تێدا هاتیە زێدەکرن بو کارتێکرنەکا فیسیولوجی. ئەڤ پێزانینە هاریکاریا بكارئینه‌را دکەت بو نیاسینا ئه‌وان خوارنێن كو رێژا کافیین زێده‌ تێدا هه‌بن ل ده‌مێ كو هزر بكه‌ی ئه‌و بەرهەمێن کافیین دناڤ دا نه‌بیت.

ڤەخوارن

ئەو ڤەخوارنێن کافیین تێدا ژ هەر ژێده‌ره‌كى ژ رێژا (150 ملغ) زێده‌تر بیت بو لترەکێ دا (ملغ/لتر – mg/l) پێتڤییە بەرچاڤبکەن وەکی ( بەرهەمەکێ رێژا کافیین بلند، نه‌یێ كونجایه‌ بو زاروکان یان ئافره‌تێن دووگیان و شیردار.

پێتڤییە یا بەرچاڤ بیت وه‌ك جهێ ناڤێ بازرگانى بەرهەمی، دگەل قه‌بارا کافیین دیارکری ب (ملغ) بو هەر (100 ملم).

خوراک

خوراک (ژ بلی ڤەخوارنان) کو کافیین تێدا دهێتە زێدەکرن بو مەبەستێن فیسیولوجی پێتڤییە بەرچاڤبکەن (کافیین ناڤدا هەیە، نه‌یێ كونجایه‌ بو زاروکان یان ئافره‌تێن دووگیان).

پێتڤییە یا بەرچاڤ بیت وه‌ك جهێ ناڤێ بازرگانى بەرهەمی، دگەل قه‌بارا کافیین دیارکری ب (ملغ) بو هەر (100 ملم).

زێدەکرنا کافیین بو مەبەستا تامێ

ئەو یاسایێن كاغه‌زا پێزانینان بەری نوکە هاتینە باسکرن ناهێنە بکارئینان وچه‌سپاندن بو خوارن و ڤەخوارنێن کافیین لێ هاتینە زێدەکرن بو مەبەستا تامێ نه‌ك مەبەستێن فیسیولوجی (شێواز و كار). ئەڤ جورێ خوارن و ڤەخوارنان پێتڤییە لدیڤ یاساییێن تایبه‌ت بتامێ كاربكه‌ن، ئەڤە کارئینانا کافیین بو مەبەستێن تامێ سنوردار دکەت و ئاستێن زێدەتر ددانیت گرێدای ب خوارن و ڤەخوارنێن دیارکری تێدا هاتینە بکارئینان، بو ڤەخوارنێن نورمال ئاسای وەکی کولا ئەو ئاستێ زێدەیێ کافیین پێ دەستوردای (150 ملغ/لتر)، یاسایا پێزانینا داخواز دکەت ئەو کافیینا بو مەبەستا تامێ زێدەکری پەیڤا کافیین پێتڤییە بهێتە دیارکرن پشتی پەیڤا تامان د لیستا پێکهاتەیان دا.